Een constitutioneel hof durft vaak verder te gaan dan een normale rechter
In Nederland mag de rechter wetten niet toetsen aan de Grondwet. De NOB vindt dat dit wel moet kunnen, en onderzoekt hoe dit in andere Europese landen is geregeld. We spreken met Rhys Bane, die dit onderzoek uitvoert.
Wat is de achtergrond van het NOB-onderzoek naar constitutionele toetsing?
De discussie over constitutionele toetsing speelt al een hele tijd. Die toetsing vindt nu in de praktijk vaak plaats via een omweg. Dat hebben we bijvoorbeeld gezien met het besluit van de Hoge Raad over box 3, waarbij getoetst moest worden aan het eigendomsrecht in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Als je geen bezwaar aantekent tegen je belastingaanslag, heb je pech — in andere landen ligt dat anders
Waarom is dit thema speciaal voor fiscaal juristen van belang?
In het fiscale domein zie je steeds vaker dat een beroep wordt gedaan op mensenrechten die in verdragen zijn neergelegd. Zo doen belastingplichtigen vaak een beroep op het eigendomsrecht dat is beschermd door het Eerste Protocol bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.’
De NOB is voor constitutionele toetsing. Maar in welke vorm?
Daar is veel discussie over geweest omdat het een vrij fundamentele keuze betreft. Als je het aan mij zou vragen zou een apart constitutioneel hof de toetsing moeten doen. Daar heb je dan rechters zitten die precies weten, of in elk geval goed kunnen onderbouwen, hoe de Grondwet moet worden geïnterpreteerd. Maar er zijn natuurlijk ook argumenten voor andere varianten.
Een constitutioneel hof durft vaak verder te gaan dan een normale rechter
Hoe heeft de NOB het onderzoek aangepakt?
Een deel van onze Sectie Formeel Belastingrecht heeft een position paper opgesteld waarin staat hoe we ertegenaan kijken. Daarnaast hebben we een rechtsvergelijkend onderzoek uitgevoerd in landen als België, Noorwegen en Duitsland, waar ik mij vooral mee bezig heb gehouden samen met André Kuijpers. Daaruit blijkt dat alle onderzochte landen, met uitzondering van Noorwegen, een constitutioneel hof hebben.
Nationaal versus internationaal
Een constitutioneel hof heeft niet in alle landen evenveel macht. Zo heeft bijvoorbeeld het Duitse grondwettelijk hof heel veel macht, omdat daar het internationaal recht ondergeschikt is aan de Grondwet. In andere landen gaat internationaal recht boven de Grondwet.
Hoe werkt dat in de praktijk?
Je ziet in andere landen vaak dat zo’n gespecialiseerd constitutioneel hof meer stelling durft te nemen en zich minder gebonden voelt aan de eventuele politieke gevolgen van een bepaalde beslissing dan de ‘normale’ rechterlijke macht. Noorwegen kent geen constitutioneel hof. Daar kan elke rechter aan de Grondwet toetsen, en dat is ook wat de Nederlandse regering op dit moment lijkt te willen: het toetsingsverbod uit de Grondwet schrappen en verder alles laten zoals het is.
Welke dingen springen eruit in het onderzoek?
Iets dat eruit springt is dat bijna alle landen waar we naar gekeken hebben een apart constitutioneel hof hebben. Verder kijken burgers doorgaans positief naar het constitutionele hof in de landen die wij in ons rechtsvergelijkend onderzoek betrokken hebben. Verder lijkt het erop dat er wel landen zijn waar er buiten de specifieke procedure gevolgen kunnen zijn van een oordeel van het constitutioneel hof, zo kan in België bijvoorbeeld een nietigverklaring terugwerkende kracht hebben en de juridische basis onderuit aanslagen halen. Het constitutionele hof aldaar kan dit echter matigen.
Bio
- 2013 – 2018 Studie fiscaal recht Universiteit Leiden
- September 2018 – heden Belastingadviseur en (thans) advocaat bij DLA Piper
- November 2019 – heden Secretaris Kerngroep Rechtszekerheid & Rechtsbescherming NOB
- Oktober 2021 – heden Secretaris Commissie Knelpunten NOB
Iets dat eruit springt is dat bijna alle landen waar we naar gekeken hebben een apart constitutioneel hof hebben
Is er veel politieke steun voor jullie standpunt dat er een constitutioneel hof moet komen?
Wel voor het schrappen van het toetsingsverbod, zodat rechters aan de Grondwet kunnen gaan toetsen, maar minder voor het introduceren van een constitutioneel hof. Een argument daartegen dat we horen is dat er dan misschien te veel macht wordt verhuisd van de wetgevende naar de rechterlijke macht.
Wanneer kun je zeggen dat dit onderzoek een succes is?
Als er een constitutioneel hof komt, zou dat natuurlijk heel mooi zijn. Maar voor mij is het al een succes als het onderzoek wordt meegenomen in de verdere besluitvorming over constitutionele toetsing.
De belangrijkste conclusies uit het NOB-onderzoek
- Anders dan in Nederland, wordt in alle onderzochte landen getoetst aan de Grondwet.
- Uitgezonderd Noorwegen hebben al deze landen een constitutioneel hof.
- In Noorwegen, waar de rechters wetten zelfstandig aan de Grondwet mogen toetsen, zijn mensen volgens het onderzoek doorgaans minder tevreden over de constitutionele toetsing dan in landen met een constitutioneel hof.
