Fiscale mediation loopt nog niet storm, maar dat kan veranderen 

Hoewel de Belastingdienst welwillend tegenover mediation staat, komt het niet echt van de grond. Onbekendheid met het middel, of de papierwinkel eromheen – het helpt allemaal niet echt. Toch ziet de voorzitter van de Vereniging voor Fiscale Mediation dat het tij gaat keren. 

Onderhandelen met de Belastingdienst? Arnaud Booij – sinds 1988 werkzaam in de fiscale advocatuur – heeft er gemengde ervaringen mee. Maar het wordt beter. ‘Bij het kantoor waar ik een kleine twintig jaar geleden werkte, zat een van de pioniers van zakelijke mediation. Hij heeft mij geïnspireerd om mediator te worden. Ik ontdekte toen ook dat procederen niet altijd nodig is omdat je met mediationtechnieken er ook vaak uit kunt komen. Veel geschillen gaan immers niet over puur fiscale aspecten, maar over de vraag welke afspraak precies is gemaakt, over communicatie, bejegening of een klacht waarmee niks wordt gedaan.’ Tegenwoordig is Arnaud Booij voorzitter van de Vereniging voor Fiscale Mediation (VFM). 

Arnaud Booij, Vereniging voor Fiscale Mediation 

De Belastingdienst wil een belastingplichtige die zich netjes aan de regels houdt, maar met zo’n procedure wordt soms het tegenovergestelde bereikt 

Snelle oplossing 

Geschillen met de Belastingdienst, zo is Booijs ervaring, gaan niet altijd over één tijdvak in één jaar. Vaak lopen zaken door elkaar: loonheffing of omzetbelasting die repeterend zijn, een jarenlange aftrekpost voor de vennootschapsbelasting die plotseling niet meer wordt geaccepteerd. ‘Als dat om grote bedragen gaat, kan een bedrijf in de problemen raken. Een snelle oplossing is soms belangrijk om een eventueel faillissement te voorkomen, zeker omdat de Belastingdienst als grote organisatie niet onfeilbaar is en niet altijd goed communiceert. Als deze jarenlang onderzoek doet en steeds om nieuwe informatie vraagt, dan leidt dat tot onzekerheid, verontwaardigde en soms boze mensen die de hakken in het zand zetten. Die gevoelens haal je niet weg met een rechtszaak. De Belastingdienst wil een belastingplichtige die zich netjes aan de regels houdt, maar met zo’n procedure wordt soms het tegenovergestelde bereikt. Ondertussen moet je wel verder met de Belastingdienst. Dat kan beter via mediation.’ 

Papierwerk 

Booij heeft de indruk dat veel inspecteurs niet altijd even makkelijk meedoen aan mediation, ondanks de interne lijn van “welwillendheid”. Kyung van Kalsbeek, mediator bij de Belastingdienst ziet dat anders. Hij benadrukt de “positieve grondhouding” in het geval een belastingplichtige een geschil met de Belastingdienst middels mediation wil oplossen. Vorig jaar waren dat er tien, terwijl het er in het verleden tientallen per jaar waren. Van Kalsbeek noemt die afname “jammer”, zeker nu meer dan 70 procent van de fiscale mediations succesvol eindigt. ‘Dat de animo afneemt kan liggen aan koudwatervrees, onbekendheid met het instrument of het feit dat “te laat” aan mediation wordt gedacht – het geschil is dan al te ver geëscaleerd. Ook het vele papierwerk kan een drempel opwerpen. Mediation Federatie Nederland hanteert de nodige spelregels: er moet een mediationovereenkomst komen, er gelden een mediationreglement en gedragsregels voor de mediator, er zijn bepalingen over geheimhouding. Dan haken partijen weleens af.’ 

Conflictdesk 

Aan de andere kant: belastingadviseurs zijn niet altijd overtuigd van de kansen die mediation biedt, is de ervaring van Booij. ‘Het is soms trekken en duwen om hen mee te krijgen. Ze weten niet hoe ermee om te gaan. Een soort onmacht.’ Mede daarom heeft de VFM (vijftig leden) een “conflictdesk” ingesteld voor adviseurs die bij de Belastingdienst vastlopen. Ze kunnen een gratis consult krijgen over hoe dat aan te pakken. De VFM, zo zegt voorzitter Booij, is er niet alleen voor mediators, maar voor iedereen die geïnteresseerd is in het oplossen van geschillen buiten de rechter om. De VFM biedt ook webinars aan, bijvoorbeeld over dealmaking met de Belastingdienst. 

Kyung van Kalsbeek, Belastingdienst 

Dat de animo voor fiscale mediation afneemt kan liggen aan koudwatervrees, onbekendheid of het feit dat er ‘te laat’ aan wordt gedacht.

Vaststellingsovereenkomst 

Net als Van Kalsbeek vindt Booij dat mediations doorgaans succesvol eindigen, maar daarbinnen bestaan verschillende gradaties. ‘Het beste is als een mediation resulteert in een vaststellingsovereenkomst waarbij zaken voor het verleden, heden en toekomst worden geregeld. Dan krijg je ook een belastingplichtige die binnen de lijntjes kleurt. Maar je hebt ook uitkomsten waarbij afspraken voor de toekomst worden gemaakt. Lukt dat, dan zullen bezwaar- en beroepschriften ook zakelijker worden. Ze gaan dan over het fiscale probleem en zinnen als “verwijten dat de Belastingdienst zich onbetamelijk heeft gedragen” komen dan minder voor.’ 

Persoonlijke fricties 

Tot nu toe komen mediations voor bij alle drie de uitvoeringsdirecties van de Belastingdienst, zegt Van Kalsbeek. Het meeste bij het midden- en kleinbedrijf, en meer bij particulieren dan bij grote ondernemingen. In het laatste geval gaat het vaak om “doorgeëscaleerde conflicten waarbij ook de nodige fiscaal advocaten en adviseurs betrokken zijn”. Zelf trad Van Kalsbeek eens op als mediator in een zaak waarbij partijen al lang met elkaar aan het steggelen waren en waarbij al zo’n dertig bezwaarschriften waren ingediend. ‘Meerdere mensen maakten deel uit van het team van de belastingplichtige, het team van de Belastingdienst bestond uit zo’n zes personen. Oorspronkelijk ging het om fiscale geschillen, maar dat leidde steeds meer tot persoonlijke fricties. We begonnen de mediation met vast te stellen waar de pijn zat. Dat er iets “persoonlijks” speelt wordt doorgaans door iedereen ontkend, maar dat zit er meestal wel achter. Ik heb geprobeerd elk van de partijen weer het hele plaatje te laten zien, vanuit beide perspectieven. Ik vraag partijen dan simpele dingen: Wat zijn de belangrijkste feiten? Wat is precies de rechtsvraag? Welke jurisprudentie is van belang? Belangrijk is dat je met partijen een stap terug doet en de zaak bekijkt met helikopterblik. Daarbij moet je wel vasthoudend zijn. Dan zie je meestal iets gemeenschappelijks ontstaan waarbij de nuances weer terugkomen.’ Voor deze mediation zaten de deelnemers drie dagen ‘opgesloten’ in een ruimte, daarna waren ze eruit. En dat voor een geschil dat al zes jaar voortsleepte. 

Fiscale geschillen 

Bij een mediation kunnen wel degelijk fiscale geschillen aan de orde komen: zijn bepaalde kosten aftrekbaar, is een boete terecht opgelegd, klopt de hoogte van de boete wel. Van Kalsbeek vindt het een misverstand dat alleen “problemen op persoonlijk vlak” bij een mediation worden besproken. ‘Het begint altijd met een fiscale vraag. Loopt de beantwoording niet zo soepel, dan kan er iets zijn misgegaan met de communicatie of bejegening. Een fiscale mediation gaat daarom altijd over zowel de fiscaal-inhoudelijke vraag als over het relationele aspect. Met die fiscale vraag kún je naar de rechter. Maar ook bij mediation kun je daar nog eens met een frisse blik naar kijken, misschien komen partijen er dan toch uit.’ 

Animo 

Op dit moment beschikt de Belastingdienst over een tiental eigen fiscaal mediators. Volgens Van Kalsbeek is er onder de medewerkers zeker animo om zich te verdiepen in deze vorm van geschilbeslechting. ‘Mediationvaardigheden zijn heel waardevol voor de Belastingdienst, ook in de dagelijkse praktijk. Met hun eigen opleidingsbudget kunnen medewerkers zich daarin scholen.’ Zelf heeft Kyung van Kalsbeek zichzelf altijd al een mediator gevoeld, en heeft hij bij de Belastingdienst de opleiding gevolgd. Het hoeft overigens niet “in” je te zitten, zegt hij. ‘Een van mijn collega’s staat bekend als “stevig” en hij procedeert veel, maar heeft de opleiding ook gedaan. Dit past ook bij de menselijke maat.’ 

Communicerende vaten 

Ondanks de tegenvallende aantallen gaat volgens Arnaud Booij mediation de komende jaren meer voeten aan de grond krijgen, onder meer door LOFR, laagdrempelige onafhankelijke fiscale rechtshulp. Een kwartiermaker is dit nieuwe instituut aan het opzetten. ‘Vergelijk het met een ombudsman voor fiscale zaken. Die kan de Belastingdienst ontlasten. Meer mediation betekent ook minder procederen, het zijn communicerende vaten. Rechtbanken kennen soms lange wachttijden en in de tussentijd kun je mediation proberen. Kom je eruit, dan kan die zaak weer van de rol. Bovendien geldt nu een subsidieregeling van de Raad voor Rechtsbijstand: de eerste 2,5 uur van een mediator kun je declareren bij deze raad, dat kost je dus als belastingplichtige niets. Daarom zullen er de komende tijd meer fiscale mediations gaan plaatsvinden.’ 

Arnaud Booij (1963) 

• 1982-1988 Master fiscaal recht, Universiteit Leiden
• 1998-heden Universitair docent fiscaal recht, Universiteit Leiden
• 1988-2016  Advocaat/partner bij Baker McKenzie, Booij Advocaten, Höcker Advocaten, Spigt Litigators en De Bont Advocaten
• 2003 Proefschrift over aansprakelijkheid van bestuurders voor belastingschulden, Universiteit Leiden
• 2016-heden Partner Booij Bikkers/Booij Legal & Tax
• 2015-heden Voorzitter Vereniging voor Fiscale Mediation

Kyung van Kalsbeek (1975) 

• 1995-2001 Doctoraal fiscaal recht, Universiteit van Amsterdam 
• 2001-2006 Tax manager, KPMG Meijburg 
• 2010-heden Mediator 
• 2007-2023 Klantcoördinator Grote Ondernemingen, Belastingdienst 
• 2023-heden Strategisch adviseur landelijke directie Grote Ondernemingen, Belastingdienst