Over signaleren, activeren en impact maken
Commissie Knelpunten
Sinds de toeslagenaffaire staan problemen met fiscale wetgeving en uitvoering in het middelpunt van de belangstelling. De Commissie Knelpunten van de NOB houdt zich actief bezig met het opsporen en aankaarten hiervan. Een gesprek met voorzitter Margriet Lukkien over gekke uitkomsten en grijze gebieden in fiscale wetgeving en uitvoering. ‘Je ziet dat er echt iets gebeurt als je actief met zo’n functie bezig bent.’
Wie gewend is te leven in een rechtsstaat, kan er weleens iets teveel op gaan vertrouwen dat wetten en regels eenduidig zijn, de uitvoering rechtvaardig en een eerlijke rechtsgang is verzekerd. Ook, of misschien wel juist, als het om fiscale zaken gaat. Dat de werkelijkheid niet altijd met dit ideaalbeeld overeenstemt, is de laatste jaren pijnlijk duidelijk geworden door de toeslagenaffaire, waarbij onschuldige burgers als fraudeur werden aangemerkt en te maken kregen met enorme terugvorderingen. Ook het belasten van fictief rendement in box 3 is een maatregel die aan veel mensen niet uit te leggen is — inclusief de rechters van de Hoge Raad, die er inmiddels een streep door hebben gezet.
De overheid moet aan de kant van de burger staan, maar dat is niet altijd zo
De sectie Rechtsbescherming & Rechtszekerheid (R&R) van de NOB houdt zich actief bezig met het in kaart brengen van fiscale wetten en praktijken die de rechtszekerheid van burgers schaden. Binnen de sectie inventariseert de Commissie Knelpunten als onderdeel daarvan de meest urgente problemen op drie terreinen: knellende wetgeving, knellende uitvoering en knellende rechtsbescherming. ‘De reden dat we dit doen is dat de NOB graag meedenkt over de vraag hoe de rechtsbescherming van burgers en belastingplichtigen kan worden verbeterd’, vertelt Margriet Lukkien, voorzitter van zowel de sectie R&R als de knelpuntencommissie. ‘De toeslagenaffaire heeft dat in een stroomversnelling gebracht. De overheid is er om ons te beschermen en om aan de kant van de burger te staan, maar dat is niet in alle gevallen zo. De fiscale wetgeving die in Den Haag wordt geproduceerd leidt soms tot gekke uitkomsten, en ook tot grijze gebieden.’
Misbruik van bevoegdheden
Medio vorig jaar heeft de commissie een overzicht van maar liefst twintig knelpunten aangeboden aan staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) en inspecteur-generaal Bart Snels (Inspectie belastingen, toeslagen en douane). Die knelpunten lopen uiteen van belastingrente (knellende wetgeving) tot onbehoorlijk handelen bij boekenonderzoek en derdenonderzoek (knellende uitvoering) en de uitwisseling van inlichtingen met het buitenland (knellende rechtsbescherming).
Lukkien: ‘De belastingrente is hoog en staat op 8%. Dat begint te lijken op een verkapte boete. Dat wringt. Op bepaalde punten is de wetgeving hier ook op aangepast, maar nog niet overal.
‘Wat betreft derdenonderzoek gaat het om de manier waarop de fiscus zich opstelt. Een derdenonderzoek doe je bij iemand om te kijken of daar informatie te vinden is die relevant is voor belastingheffing bij een derde. Maar in de praktijk blijkt dat dit soort informatie ook wel wordt gebruikt om vervolgens een boekenonderzoek in te stellen bij de persoon zelf, die dus informatie moest aanleveren over die derde. Daarbij speelt ook dat boekenonderzoeken heel lang kunnen duren — meer dan een jaar is geen uitzondering. In de wet- en regelgeving staat geen expliciete termijn, maar het is toch een soort misbruik van bevoegdheden om zo’n onderzoek heel lang te laten duren terwijl een belastingplichtige maandenlang niets hoort en dan opeens heel snel informatie moet aanleveren. Dat is niet in overeenstemming met de beginselen van behoorlijk bestuur, en dat hebben we aangekaart.
‘De knellende rechtsbescherming zie je bijvoorbeeld in informatie-uitwisseling. In bepaalde gevallen wisselt Nederland informatie uit met andere landen over belastingplichtigen. Als burger weet je zelf niet wat er precies naar het buitenland wordt gestuurd, en je hebt niet het recht om te weten welke informatie er over jou wordt gedeeld. Het hangt van de inspecteur af of je daar iets over te weten komt. Wij willen dat de rechter daar in elk geval marginaal op kan gaan toetsen, want dan is er tenminste een toets. Nu is er niks.’
Het is misbruik van bevoegdheden om zo’n onderzoek heel lang te laten duren
Actieve Commissie
In haar rol als voorzitter van de Commissie Knelpunten ziet Lukkien het als één van haar belangrijkste taken om actief met de knelpunten bezig te blijven. ‘We hebben maandelijks een call met de commissie om onze bevindingen en voortgang te bespreken. De commissie bestaat uit juristen bij de verschillende kantoren, die veelal een ander fiscaal rechtsgebied bestrijken. Dit is iets wat iedereen erbij doet’, zegt Lukkien, ‘dus het is soms lastig om genoeg input van iedereen te krijgen. Aan de andere kant: als je lid bent van een sectie, wordt er wel verwacht dat je er tijd in steekt. Ik herinner mensen dus wel aan de dingen die we hebben afgesproken en probeer iedereen enthousiast te houden zodat we als commissie impact kunnen hebben. En je ziet dat er echt iets gebeurt als je actief met zo’n functie bezig bent.’
De focus van de Commissie Knelpunten ligt de komende tijd op de nadere uitwerking van een aantal punten op de lijst. Daar lopen verschillende onderzoeken over. Lukkien: ‘In het ideale scenario zou ik elke maand één knelpunt willen hebben uitgewerkt en willen publiceren, zodat er met regelmaat wat naar buiten wordt gebracht.’ In de tussentijd gaat het inventariseren door, vertelt ze, al ziet ze daarbij nog wel een verbeterpunt. ‘Op de NOB-website staat een e-mailadres waar NOB-leden knelpunten kunnen melden, maar langs die weg hebben we tot nu toe weinig ontvangen.’
Het is vooral een groep actieve NOB-leden binnen de verschillende kantoren die op allerlei terreinen van het fiscaal recht — vennootschapsbelasting, inkomstenbelasting, loonbelasting of formele belastingen — knelpunten signaleert en deze inbrengt bij de overleggen van de commissie. ‘Wat we in juni vorig jaar hebben gepubliceerd is nog lang niet alles’, zegt Lukkien. ‘Maar je hebt niet zoveel impact als je met een lijst van vijftig pagina’s komt, want die leest niemand meer. Dus we hebben daar wel een selectie in gemaakt. En we zijn nu bezig om te zien welke extra knelpunten we aan de lijst gaan toevoegen. We hebben in onze groep bijvoorbeeld geen btw-specialisten, maar we hebben twee btw-experts uitgenodigd om input te geven en dat levert ook weer punten op.’
Reden voor optimisme
Uiteindelijk moet al dit werk van de sectie Rechtsbescherming en Rechtszekerheid en de Commissie Knelpunten in de praktijk leiden tot verbetering van de fiscale wetgeving en uitvoering. Wat dat betreft ziet Lukkien reden voor optimisme. ‘De Belastingdienst heeft ook een eigen knelpuntenloket waar inspecteurs dingen kunnen melden. Wij hadden daar in januari een bespreking, en we wilden toen ook onze knelpuntennotitie overhandigen. Maar toen zeiden die inspecteurs: ‘dat hoeft niet, want die is al bekend bij ons en we hebben hem al doorgenomen.’ Het bleek dat zij in de praktijk heel veel van de knelpunten terugzien die wij hebben gesignaleerd. Dat is goed, vind ik, want als wij punten hadden opgenomen die zij totaal niet zien, of niet als knelpunt beschouwen, zou het lastiger zijn om onze conclusies verder in Den Haag onder de aandacht te brengen. Maar ze vonden het juist heel fijn dat wij dezelfde problemen in Den Haag aankaarten die zij ook zien.’
Geen gang naar de rechter mogelijk
Eén van de basisbeginselen van een rechtsstaat zoals de meeste mensen die ervaren, is dat je naar de rechter kunt stappen als je je benadeeld voelt — al dan niet door de overheid. Maar wat als je te maken krijgt met situaties waarin die weg is afgesneden? De knellende rechtsbescherming die de Commissie Knelpunten signaleert, heeft onder andere betrekking op dat soort situaties. ‘In sommige gevallen ben je verplicht informatie te verstrekken aan een inspecteur t.b.v. informatie-uitwisseling met buitenlandse autoriteiten’, vertelt Margriet Lukkien, ‘terwijl je je kunt afvragen of het legitiem is wat er allemaal wordt gevraagd. Maar dan kan je niet naar de rechter stappen. Hoogstens kan je ervoor kiezen om niet mee te werken. Dan krijg je een boete, waar je vervolgens bezwaar tegen kunt aantekenen. Maar dan gaat het dus over die boete, en in beginsel niet over de legitimiteit van het onderzoek op zich. Dat vinden we als NOB een gebrek aan rechtsbescherming. Het is niet iets heel recents, maar door de toeslagenaffaire is er wel meer aandacht voor het gegeven dat er bij de overheid – en dus ook de Belastingdienst – niet altijd juist wordt gehandeld.’
Margriet Lukkien (1980) maakt sinds juni 2021 deel uit van het NOB-bestuur. Ze studeerde Belastingrecht aan de Universiteit van Amsterdam en deed daarnaast nog een US Master fiscaal recht aan New York University. Ze werkt al haar gehele carrière bij Loyens & Loeff, waar ze sinds 2017 fiscaal partner is. Momenteel is ze actief in Amsterdam binnen o.a. het regioteam VS, waar ze veel Amerikaanse multinationals als klant heeft. In het verleden werkte ze ook een aantal jaren in Londen. Margriet Lukkien is getrouwd en heeft twee kinderen.
